PW biologia kl 3 gimnazjum

Dział

programu

Lp.

Temat

I. Genetyka

2.

3.

4.

5.

Nośnik informacji genetycznej – DNA

Przekazywanie materiału genetycznego

Odczytywanie informacji genetycznej

Dziedziczenie cech

• wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów

• wyjaśnia, że jego podobieństwo

do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech

• wskazuje miejsca występowania DNA

• wylicza elementy budujące DNA

• określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej

• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych

• podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka

• wskazuje miejsce zachodzenia mitozy
i mejozy w organizmie człowieka

• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji

DNA

• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące
i recesywne

• definiuje pojęcia „genetyka”

oraz „zmienność organizmów”

• rozpoznaje cechy dziedziczne
i niedziedziczne

• omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii

• uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi

• przedstawia budowę nukleotydu

• wymienia nazwy zasad azotowych

• wyjaśnia regułę komplementarności zasad

• definiuje pojęcia: „gen” i „genom”

• przedstawia budowę chromosomu

• definiuje pojęcie „kariotyp”

• omawia proces replikacji

• porównuje budowę DNA z budową RNA

• rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA

i RNA

• definiuje pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki haploidalne”,

„komórki diploidalne”

• szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu

• omawia znaczenie mitozy i mejozy

• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”,

„gen”, „kodon”

• omawia znaczenie kodu genetycznego

• omawia budowę kodonu i genu

• omawia badania Mendla

• zapisuje genotypy homozygoty dominującej
i recesywnej oraz heterozygoty

• na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego

• wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu

• wskazuje różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi
oraz podaje przykłady tych cech

• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich
w wypadku rozmnażania płciowego

i bezpłciowego

• wymienia źródła cech dziedzicznych

i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech

• wykazuje konieczność związania DNA

przez białka i powstania chromatyny
w jądrze komórkowym

• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad

• określa różnice między genem
a genomem

• omawia przebieg mitozy i mejozy

• omawia różnice między mitozą a mejozą

• wykazuje uniwersalność kodu genetycznego

• omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji

• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki

• interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń „homozygota”,

„heterozygota”, „cecha dominująca”,

„cecha recesywna”

• dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska

• wykonuje portfolio ukazujące jego podobieństwo do dziadków i rodziców

• przedstawia graficznie regułę

komplementarności zasad azotowych

• wykonuje model DNA

• uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki

• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej

• planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki

• odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego

• interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego

• omawia prawo czystości gamet

• przewiduje cechy osobników potomnych
na podstawie prawa czystości gamet

• tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa

Dział

programu

Lp.

Temat

I. Genetyka

7.

8.

Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka

Mutacje

• podaje liczbę chromosomów występujących
w komórce diploidalnej człowieka

• rozpoznaje kariogram człowieka

• wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci

• wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi

• określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego

• wyjaśnia pojęcie „mutacja”

• wylicza czynniki mutagenne

• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci

• wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią

• określa cechy chromosomów X i Y

• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób

• omawia sposób dziedziczenia grup krwi

• omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh

• wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska

• wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na rozwój osobowości

• rozróżnia mutacje genowe
i chromosomowe

• omawia skutki wybranych mutacji genowych

• wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa)

• charakteryzuje wybrane choroby genetyczne

• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią

• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu

• ustala grupy krwi dzieci, znając grupy krwi ich rodziców

• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi

• określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego

• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów

• omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych

• interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii
oraz daltonizmu

• ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA

• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech

• przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia

na powstawanie chorób genetycznych

• dowodzi znaczenia mutacji

w przystosowaniu organizmów

do zmieniającego się środowiska

• ocenia znaczenie badań prenatalnych
dla człowieka

II. Ewolucja życia

10.

Mechanizmy ewolucji

• wymienia dowody ewolucji

• wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka

• omawia ideę walki o byt

• omawia etapy powstawania skamieniałości

• definiuje pojęcie „relikt”

• wymienia przykłady reliktów

• definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”,

„struktury analogiczne”, „konwergencja”

• wymienia przykłady struktur homologicznych
i analogicznych

• omawia główne założenia teorii ewolucji

Darwina

• definiuje pojęcie „endemit”

• wymienia przykłady endemitów

• wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny

• ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego

• rozpoznaje rodzaje skamieniałości

• rozpoznaje ogniwa pośrednie

• wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych

• omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów

• określa rolę doboru naturalnego

w powstawaniu nowych gatunków

• omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym

• ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego

• przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości

• ocenia rolę struktur homologicznych

i analogicznych jako dowodów ewolucji

• wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków

• omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji

Dział

programu

Lp.

Temat

II. Ewolucja

życia

• wymienia przykłady organizmów należących
do rzędu naczelnych

• określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi

• wymienia cechy człowieka rozumnego

• wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych

• wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych

• wskazuje u człowieka cechy wspólne
z innymi naczelnymi

• określa stanowisko systematyczne człowieka

• wymienia czynniki, które miały wpływ
na ewolucję człowieka

• opisuje przebieg ewolucji człowieka

• porównuje różne formy człowiekowatych

III. Ekologia

13.

14.

15.

ekologia?

Cechy populacji

Konkurencja

Roślinożerność

• wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach

• definiuje pojęcia: „populacja”, „gatunek”

• wymienia cechy populacji

• wymienia czynniki wpływające na liczebność populacji

• wymienia typy rozmieszczenia osobników
w populacji

• wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie

• wylicza zależności międzygatunkowe

• definiuje pojęcie „konkurencja”

• wymienia czynniki, o które konkurują organizmy

• wymienia przykłady roślinożerców

• definiuje pojęcie „nisza ekologiczna”

• określa wpływ wybranych czynników

środowiska na funkcjonowanie organizmu

• odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji

• określa właściwości środowiska wodnego

• porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie

• określa przyczyny migracji

• omawia zmiany liczebności populacji

• ilustruje różne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób

• określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji

• charakteryzuje grupy wiekowe
w populacjach

• klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe

• opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji

• omawia przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej

• określa znaczenia roślinożerców
w przyrodzie

• omawia adaptacje roślinożerców
do zjadania pokarmu roślinnego

• omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu

• omawia różnice między ekologią

a ochroną przyrody i ochroną środowiska

• odnajduje w terenie populacje różnych gatunków

• określa wpływ migracji na zagęszczenie
i liczebność populacji

• wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku

• opisuje wpływ hierarchii panującej
w stadzie na życie poszczególnych jego członków

• odczytuje dane z piramid wieku

• charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe

• porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową

• wyjaśnia, w jaki sposób rośliny

i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność

• charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem

• planuje doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników

na funkcjonowanie organizmu

• wykazuje zależność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami

• oblicza zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji

i zajmowanej przez nią powierzchni

• przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej

• uzasadnia, że konkurencja

jest czynnikiem doboru naturalnego

• analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców

Dział

programu

Lp.

Temat

III. Ekologia

17.

18.

19.

20.

Pasożytnictwo

Nieantagonistyczne zależności między gatunkami

Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie

Materia i energia w ekosystemie

• wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar

• omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa

• wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych
i wewnętrznych

• wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe

• wymienia przykłady oragizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna

• wymienia pięć przykładowych ekosystemów

• przedstawia składniki biotopu i biocenozy

• rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne

• wymienia piętra lasu

• wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego

• przyporządkowuje znane organizmy
do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego

• rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach

• podaje przykład pierwiastka krążącego
w ekosystemie

• wyjaśnia na wybranych przykładach,
na czym polega drapieżnictwo

• wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary

• wymienia przykłady roślin drapieżnych

• wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo

• klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne

• wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin

• określa warunki współpracy między gatunkami

• definiuje pojęcia: „mutualizm”,

„komensalizm”

• omawia budowę korzeni roślin motylkowatych

• wskazuje w terenie biotop i biocenozę

wybranego ekosystemu

• wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu

• wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej

• wymienia przykłady gatunków żyjących
w poszczególnych piętrach lasu

• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych

• wskazuje różnice między producentami
a konsumentami

• rysuje schemat prostej sieci pokarmowej

• omawia na podstawie ilustracji piramidę

ekologiczną

• wykazuje, że materia krąży w ekosystemie

• wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem

• wskazuje nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krążenia materii

• omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki

• opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami

• określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar

• omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu

• charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu

życia

• omawia różnice między komensalizmem
a mutualizmem

• charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu

• charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi

• analizuje zależności między biotopem a biocenozą

• omawia różnice między ekosystemami naturalnymi a sztucznymi

• charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej

• analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie

• charakteryzuje role poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego

• porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym

• interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji

• wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika

a liczebnością populacji jego ofiary

• wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa

w regulacji zagęszczenia populacji ofiar

• określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków

• ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie

• wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie
dla grzybiarzy

• wykazuje zależność między warunkami,
w których powstał dany las a jego strukturą piętrową

• omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu

• planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej

• przewiduje skutki, jakie dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa
we wskazanym łańcuchu pokarmowym

• analizuje informacje przedstawione
w formie piramidy ekologicznej

• omawia schemat obiegu węgla
w ekosystemie

Dział

programu

Lp.

Temat

III. Ekologia

• wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów

• wymienia poziomy różnorodności biologicznej

• definiuje termin „różnorodność biologiczna”

• wymienia przykłady działalności człowieka przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej

• wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej

• uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej

• wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej

• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej

• porównuje poziomy różnorodności biologicznej

• przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych

IV. Człowiek i środowisko

23.

24.

25.

i ochrona atmosfery

Wpływ człowieka na stan czystości wód

Zagrożenia i ochrona gleb

Ochrona środowiska na co dzień

• wskazuje źródła zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy

• wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich

• wylicza klasy czystości wód

• wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych

• wymienia funkcje gleby w ekosystemie

• wylicza czynniki wpływające na degradację

gleby

• wymienia przykłady czynników prowadzących
do wyjałowienia gleby

• rozpoznaje surowce wtórne

• wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów

• przyporządkowuje odpady

do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji

• omawia wpływ kwaśnych opadów
na środowisko

• omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury ozonowej i smogu

• omawia przyczyny ocieplania się klimatu

• podaje metody oczyszczania wód

• omawia sposoby ochrony wód

• charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach

• wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby

• omawia metody rekultywacji gleby

• określa czas biodegradacji wskazanego produktu

• wyjaśnia pojęcie „recykling”

• analizuje problem dzikich wysypisk

• uzasadnia konieczność rezygnacji

z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku

• klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery
na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi

• wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery

• wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza

• określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości

• wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód

• opisuje metody oczyszczania wód

• uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie
dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu

• charakteryzuje proces powstawania próchnicy

• omawia czynniki degradujące glebę

• ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów
na środowisko

• ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych

• dowodzi związku rozwoju gospodarki
na świecie z globalnym ociepleniem

• przewiduje skutki globalnego ocieplenia

• ocenia znaczenie regulacji rzek

• analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu

• wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych

• dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby

• planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy

• prezentuje postawę świadomego konsumenta

• planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska

na co dzień