Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy III gimnazjum oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia”
autorstwa Anny Zdziennickiej
Dział programu |
Lp. |
Temat |
Poziom wymagań | |||
konieczny | podstawowy | rozszerzający | dopełniający | |||
I. Genetyka |
1.
2.
3.
4.
5. |
Czym jest genetyka?
Nośnik informacji genetycznej – DNA
Przekazywanie materiału genetycznego
Odczytywanie informacji genetycznej
Dziedziczenie cech |
Uczeń:
• wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów • wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech
• wskazuje miejsca występowania DNA • wylicza elementy budujące DNA • określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej
• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych • podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka • wskazuje miejsce zachodzenia mitozy
• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA
• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące |
Uczeń:
• definiuje pojęcia „genetyka” oraz „zmienność organizmów” • rozpoznaje cechy dziedziczne • omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii • uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi
• przedstawia budowę nukleotydu • wymienia nazwy zasad azotowych • wyjaśnia regułę komplementarności zasad • definiuje pojęcia: „gen” i „genom” • przedstawia budowę chromosomu • definiuje pojęcie „kariotyp” • omawia proces replikacji • porównuje budowę DNA z budową RNA • rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA
• definiuje pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki haploidalne”, „komórki diploidalne” • szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu • omawia znaczenie mitozy i mejozy
• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon” • omawia znaczenie kodu genetycznego • omawia budowę kodonu i genu
• omawia badania Mendla • zapisuje genotypy homozygoty dominującej • na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego • wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu |
Uczeń:
• wskazuje różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi • wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich i bezpłciowego • wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech
• wykazuje konieczność związania DNA przez białka i powstania chromatyny • wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad • określa różnice między genem
• omawia przebieg mitozy i mejozy • omawia różnice między mitozą a mejozą
• wykazuje uniwersalność kodu genetycznego • omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji
• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki • interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń „homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”, „cecha recesywna” |
Uczeń:
• dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska • wykonuje portfolio ukazujące jego podobieństwo do dziadków i rodziców
• przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad azotowych • wykonuje model DNA • uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki
• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej • planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki
• odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego • interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego
• omawia prawo czystości gamet • przewiduje cechy osobników potomnych • tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa |
PAGE_BREAK: PageBreak
UNSUPPORTED: UnsupportedElement
Dział programu |
Lp. |
Temat |
Poziom wymagań | |||
konieczny | podstawowy | rozszerzający | dopełniający | |||
I. Genetyka |
6.
7.
8. |
Dziedziczenie płci u człowieka
Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka
Mutacje |
Uczeń:
• podaje liczbę chromosomów występujących • rozpoznaje kariogram człowieka • wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci
• wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi • określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego
• wyjaśnia pojęcie „mutacja” • wylicza czynniki mutagenne |
Uczeń:
• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci • wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią • określa cechy chromosomów X i Y
• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób • omawia sposób dziedziczenia grup krwi • omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh • wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska • wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na rozwój osobowości
• rozróżnia mutacje genowe • omawia skutki wybranych mutacji genowych • wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa) • charakteryzuje wybrane choroby genetyczne |
Uczeń:
• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią • wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu
• ustala grupy krwi dzieci, znając grupy krwi ich rodziców • wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi • określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego
• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów • omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych |
Uczeń:
• interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii • ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA
• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech • przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia na powstawanie chorób genetycznych
• dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów do zmieniającego się środowiska • ocenia znaczenie badań prenatalnych |
II. Ewolucja życia |
9.
10. |
Ewolucja i jej dowody
Mechanizmy ewolucji |
• definiuje pojęcie „ewolucja”
• wymienia dowody ewolucji • wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka
• omawia ideę walki o byt |
• wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości
• omawia etapy powstawania skamieniałości • definiuje pojęcie „relikt” • wymienia przykłady reliktów • definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”, „struktury analogiczne”, „konwergencja” • wymienia przykłady struktur homologicznych
• omawia główne założenia teorii ewolucji Darwina • definiuje pojęcie „endemit” • wymienia przykłady endemitów • wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny • ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego |
• klasyfikuje dowody ewolucji
• rozpoznaje rodzaje skamieniałości • rozpoznaje ogniwa pośrednie • wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych • omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów
• określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków • omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym • ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego |
• określa warunki powstawania skamieniałości
• przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości • ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów ewolucji
• wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków • omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji |
PAGE_BREAK: PageBreak
UNSUPPORTED: UnsupportedElement
20 Wymagania edukacyjne
Dział programu |
Lp. |
Temat |
Poziom wymagań | |||
konieczny | podstawowy | rozszerzający | dopełniający | |||
II. Ewolucja życia |
11. | Pochodzenie człowieka | Uczeń:
• wymienia przykłady organizmów należących • określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi • wymienia cechy człowieka rozumnego |
Uczeń:
• wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych • wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych • wskazuje u człowieka cechy wspólne |
Uczeń:
• określa stanowisko systematyczne człowieka • wymienia czynniki, które miały wpływ |
Uczeń:
• opisuje przebieg ewolucji człowieka • porównuje różne formy człowiekowatych |
III. Ekologia |
12.
13.
14.
15. |
Czym zajmuje się
ekologia?
Cechy populacji
Konkurencja
Roślinożerność |
• wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia
• wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach
• definiuje pojęcia: „populacja”, „gatunek” • wymienia cechy populacji • wymienia czynniki wpływające na liczebność populacji • wymienia typy rozmieszczenia osobników • wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie
• wylicza zależności międzygatunkowe • definiuje pojęcie „konkurencja” • wymienia czynniki, o które konkurują organizmy
• wymienia przykłady roślinożerców |
• wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku
• definiuje pojęcie „nisza ekologiczna” • określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmu • odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji • określa właściwości środowiska wodnego • porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie
• określa przyczyny migracji • omawia zmiany liczebności populacji • ilustruje różne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób • określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji • charakteryzuje grupy wiekowe
• klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe • opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji • omawia przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej
• określa znaczenia roślinożerców • omawia adaptacje roślinożerców |
• rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną
• omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu • omawia różnice między ekologią a ochroną przyrody i ochroną środowiska
• odnajduje w terenie populacje różnych gatunków • określa wpływ migracji na zagęszczenie • wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku • opisuje wpływ hierarchii panującej • odczytuje dane z piramid wieku
• charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe • porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową
• wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność • charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem |
• interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku
• planuje doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników na funkcjonowanie organizmu • wykazuje zależność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami
• oblicza zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji i zajmowanej przez nią powierzchni • przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej
• uzasadnia, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego
• analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców |
PAGE_BREAK: PageBreak
UNSUPPORTED: UnsupportedElement
Dział programu |
Lp. |
Temat |
Poziom wymagań | |||
konieczny | podstawowy | rozszerzający | dopełniający | |||
III. Ekologia |
16.
17.
18.
19.
20. |
Drapieżnictwo
Pasożytnictwo
Nieantagonistyczne zależności między gatunkami
Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie
Materia i energia w ekosystemie |
Uczeń:
• wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar • omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa
• wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych
• wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe • wymienia przykłady oragizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna
• wymienia pięć przykładowych ekosystemów • przedstawia składniki biotopu i biocenozy • rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne • wymienia piętra lasu
• wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego • przyporządkowuje znane organizmy • rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach • podaje przykład pierwiastka krążącego |
Uczeń:
• wyjaśnia na wybranych przykładach, • wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary • wymienia przykłady roślin drapieżnych
• wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo • klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne • wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin
• określa warunki współpracy między gatunkami • definiuje pojęcia: „mutualizm”, „komensalizm” • omawia budowę korzeni roślin motylkowatych
• wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu • wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu • wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej • wymienia przykłady gatunków żyjących
• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych • wskazuje różnice między producentami • rysuje schemat prostej sieci pokarmowej • omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną • wykazuje, że materia krąży w ekosystemie • wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem • wskazuje nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krążenia materii |
Uczeń:
• omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki • opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami • określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar • omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu
• charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia
• omawia różnice między komensalizmem • charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu • charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi
• analizuje zależności między biotopem a biocenozą • omawia różnice między ekosystemami naturalnymi a sztucznymi • charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej
• analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie • charakteryzuje role poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego • porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym • interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji |
Uczeń:
• wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika a liczebnością populacji jego ofiary
• wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar
• określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków • ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie • wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie
• wykazuje zależność między warunkami, • omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu
• planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej • przewiduje skutki, jakie dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa • analizuje informacje przedstawione • omawia schemat obiegu węgla |
PAGE_BREAK: PageBreak
UNSUPPORTED: UnsupportedElement
22 Wymagania edukacyjne
Dział programu |
Lp. |
Temat |
Poziom wymagań | |||
konieczny | podstawowy | rozszerzający | dopełniający | |||
III. Ekologia |
21. | Różnorodność biologiczna | Uczeń:
• wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów • wymienia poziomy różnorodności biologicznej |
Uczeń:
• definiuje termin „różnorodność biologiczna” • wymienia przykłady działalności człowieka przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej • wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej • uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej |
Uczeń:
• wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej • charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej • porównuje poziomy różnorodności biologicznej |
Uczeń:
• przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych |
IV. Człowiek i środowisko |
22.
23.
24.
25. |
Zanieczyszczenie
i ochrona atmosfery
Wpływ człowieka na stan czystości wód
Zagrożenia i ochrona gleb
Ochrona środowiska na co dzień |
• wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery
• wskazuje źródła zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy
• wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich • wylicza klasy czystości wód • wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych
• wymienia funkcje gleby w ekosystemie • wylicza czynniki wpływające na degradację gleby • wymienia przykłady czynników prowadzących
• rozpoznaje surowce wtórne • wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów • przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji |
• podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalności ludzi zanieczyszczeń atmosfery • omawia wpływ kwaśnych opadów • omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury ozonowej i smogu • omawia przyczyny ocieplania się klimatu
• podaje metody oczyszczania wód • omawia sposoby ochrony wód • charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach
• wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby • omawia metody rekultywacji gleby
• określa czas biodegradacji wskazanego produktu • wyjaśnia pojęcie „recykling” • analizuje problem dzikich wysypisk • uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku |
• analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery • klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery • wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery • wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza
• określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości • wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód • opisuje metody oczyszczania wód
• uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie • charakteryzuje proces powstawania próchnicy • omawia czynniki degradujące glebę
• ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów • ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych |
• przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej
• dowodzi związku rozwoju gospodarki • przewiduje skutki globalnego ocieplenia
• ocenia znaczenie regulacji rzek • analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu • wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych
• dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby • planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy
• prezentuje postawę świadomego konsumenta • planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska na co dzień |